آیا داشتن سکس با چند مرد و دریافت اسپرم‌ آن‌ها، باعث ناباروری می‌شود؟

مکانیسم‌های بیولوژیک مرتبط با ورود اسپرم

ورود اسپرم و مایع منی به دستگاه تولیدمثل زن، تنها یک رویداد مکانیکی برای انتقال سلول‌های جنسی نیست، بلکه فرآیندی ایمنی ـ زیستی پیچیده است که تعامل گسترده‌ای بین فاکتورهای ایمنی و سلول‌های مخاطی ایجاد می‌کند. مایع منی شامل ترکیبات متعددی است که می‌توانند پاسخ ایمنی مخاطی را تحریک یا تعدیل کنند. مطالعات نشان داده‌اند که تماس واژینال با مایع منی باعث افزایش موقت بیان سیتوکین‌ها و جذب لکوسیت‌ها در بافت دهانه رحم و آندومتر می‌شود. این تغییرات بخشی از فرآیند طبیعی تنظیم ایمنی در دستگاه تولیدمثل هستند. مایع منی حاوی ترکیباتی مانند TGF-β ، IL-10، PGE₂ وIL-8 است که دارای اثرات ایمونومدولاتوری بوده و می‌توانند بسته به بافت هدف و شرایط محیطی، اثرات ضدالتهابی یا التهاب‌زا داشته باشند. این تنظیم ظریف باعث ایجاد تعادل بین دفع آنتی‌ژن بیگانه (اسپرم) و القای تحمل ایمنی می‌شود؛ پدیده‌ای که برای موفقیت لقاح و لانه‌گزینی جنین ضروری است.

واکنش سیستم ایمنی بدن زن به اسپرم

از دیدگاه ایمنی‌شناسی، اسپرم یک آنتی‌ژن آلوژنیک محسوب می‌شود، زیرا نیمی از محتوای ژنتیکی آن از فردی دیگر (پدر بالقوه) می‌آید. پس از انزال در مجرای تناسلی زن، سلول‌های ایمنی مخاطی مانند ماکروفاژها، سلول‌های دندریتیک و لنفوسیت‌های T به‌سرعت اسپرم و اجزای مایع منی را شناسایی می‌کنند. این شناسایی موجب فعال شدن مسیرهای تنظیم ایمنی می‌شود که در بیشتر موارد نه به حذف کامل اسپرم، بلکه به ایجاد تحمل ایمنی موضعی منجر می‌گردد. ترکیبات موجود در مایع منی مانند پروستاگلاندین‌های سری E و فاکتور TGF-β نقش کلیدی در مهار التهاب اولیه و ترویج تحمل ایمنی دارند. این سازوکار به بدن زن اجازه می‌دهد تا بدون ایجاد واکنش التهابی مضر، حضور اسپرم را تحمل کند و در عین حال پاسخ ایمنی محافظتی علیه عوامل بیماری‌زا حفظ شود. برخی شواهد حتی نشان می‌دهند که تماس مکرر با مایع منی یک شریک ثابت می‌تواند به تقویت ایمنی مخاطی و افزایش احتمال موفقیت در بارداری کمک کند.

آیا بدن زن DNA اسپرم را می‌خواند؟

یکی از باورهای نادرست رایج این است که بدن زن می‌تواند “کد ژنتیکی” اسپرم را بخواند، ذخیره کند یا از آن برای تأثیرگذاری بر فرزندان آینده استفاده نماید. ترکیب ژنتیکی تنها در لحظه لقاح رخ می‌دهد، یعنی زمانی که اسپرم موفق به نفوذ به تخمک شده و DNA هر دو والد با هم ترکیب می‌شود .هیچ مدرک علمی وجود ندارد که نشان دهد DNA اسپرم‌هایی که لقاح با آن‌ها صورت نگرفته در بدن زن باقی می‌مانند یا می‌توانند اثری ژنتیکی بر فرزندان آینده داشته باشند. نظریه‌ی قدیمی “تِلِگونی” (telegony) که در قرن نوزدهم مطرح شد، مدعی چنین تأثیری بود .باور “تِلِگونی” ادعا می‌کند مردان قبلی اثری ژنتیکی بر فرزندان آینده زن می‌گذارند. این نظریه توسط دانشمندانی مانند آگوست وایسمان (August Weismann) مطرح شد، اما با پیشرفت ژنتیک، کاملاً رد شده است و فرزندان تنها DNA والدین بیولوژیک خود را به ارث می‌برند. مطالعات بر روی پستانداران، از جمله انسان، هیچ شواهدی از نفوذ ژنتیکی مردان قبلی نشان نمی‌دهد. حتی در مدل‌های حیوانی مانند مگس میوه، که اثرات غیرژنتیکی مشاهده شده، این پدیده به انسان تعمیم‌پذیر نیست. در واقع، هرگونه تغییر ایمنی یا هورمونی ناشی از روابط جنسی قبلی، بر ژنتیک جنین تأثیر نمی‌گذارد. این باور بیشتر ریشه در نگرش‌های فرهنگی دارد تا داده‌های علمی، و می‌تواند به اضطراب‌های غیرضروری در روابط زناشویی منجر شود. در واقع، اسپرم‌هایی که در فرایند لقاح مشارکت ندارند، ظرف ۲۴ تا ۷۲ ساعت به‌طور طبیعی توسط سیستم ایمنی یا فرآیندهای فیزیولوژیک بدن زن حذف می‌شوند. بنابراین، هیچ مکانیسمی برای «خواندن» یا ثبت اطلاعات ژنتیکی اسپرم وجود ندارد. ورود اسپرم به دستگاه تولیدمثل زن، یک رویداد ایمنی‌ـ‌فیزیولوژیک تنظیم‌شده است که تعادل میان شناسایی آنتی‌ژن بیگانه و تحمل ایمنی لازم برای باروری را حفظ می‌کند. فاکتورهای ایمنی موجود در مایع منی نقش کلیدی در این فرآیند دارند، اما هیچ شواهد علمی وجود ندارد که نشان دهد بدن زن قادر به «خواندن» یا ذخیره‌ی اطلاعات ژنتیکی اسپرم است.

شواهد اپیدمیولوژیک درباره تعداد شرکای جنسی و ناباروری

مطالعه‌ای در اتیوپی نشان داد که زنانی که دارای چند شریک جنسی بودند، ۴٫۳۱ برابر بیشتر احتمال داشت که نابارور شوند نسبت به زنانی که فقط یک شریک داشتند. در همین مطالعه، داشتن سابقه بیماری مقاربتی (STI) نیز به‌طور مستقل با ناباروری در زنان ارتباط داشت. نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه کرد این است که این مطالعات ارتباط را نشان می‌دهند، نه سببیت مستقیم. یعنی تعداد شرکای جنسی بالا به‌خودی خود دلیل ناباروری نیست، بلکه احتمال بیشتری دارد که فرد بیشتر در معرض بیماری‌های مقاربتی یا آسیب‌های لوله‌ای قرار گیرد که خود عامل ناباروری هستند.

ارتباط میان تعداد شرکای جنسی و ناباروری

افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های مقاربتی مثل بیماری التهابی لگن (PID) که می‌تواند منجر به انسداد لوله‌های فالوپ شود و کارکرد باروری را مختل کند. فرآیندهای التهابی مزمن در دستگاه تولیدمثل که ممکن است بر کیفیت لایه اندومتر یا عمل لقاح تأثیر بگذارند. توجه به اینکه ورود متعدد اسپرم‌ها به‌تنهایی به عنوان «بار ایمنی» شناخته شده نیست که سیستم ایمنی را ضعیف سازد؛ بلکه همان‌گونه که گفته شد، تماس با منی می‌تواند باعث تحریک ایمنی شود، اما این تحریک معمولاً کنترل‌شده است و لزوماً منجر به ضعف سیستم ایمنی نمی‌شود. بنابراین، نتیجه می‌گیریم که داشتن چند شریک جنسی و دریافت اسپرم آن‌ها به‌تنهایی یک عامل مستقیم و مستقل برای ناباروری محسوب نمی‌شود، اما به‌طور غیرمستقیم از طریق افزایش خطر بیماری‌های مقاربتی ممکن است باروری را کاهش دهد.

سوالات متداول

۱) آیا ورود اسپرم از چند مرد باعث «بار ایمنی» و ضعف سیستم ایمنی زن می‌شود؟
خیر. تحقیقات علمی نشان می‌دهد تماس با اسپرم باعث یک پاسخ ایمنی مخاطی سازگارانه می‌شود، نه مخرب. مایع منی حاوی موادی مانند TGF-β، IL-10 و PGE₂ است که پاسخ ایمنی ضدالتهابی (Th2-type) را تحریک می‌کند تا بدن زن بتواند اسپرم را تحمل کند و واکنش التهابی آسیب‌زا رخ ندهد. برخی مطالعات حیوانی حتی نشان داده‌اند که تماس مکرر با منی، ایمنی مخاطی را در برابر عفونت‌ها تقویت می‌کند، نه تضعیف. بنابراین اصطلاح «بار ایمنی» به‌معنای آسیب یا ضعف سیستم ایمنی، فاقد پشتوانه علمی است.

۲. پس چرا گفته می‌شود زنان با چند شریک جنسی بیشتر در خطر ناباروری‌اند؟
این ارتباط واقعی است، اما علت آن عفونت‌های مقاربتی (STIs) است، نه اسپرم. افزایش تعداد شرکای جنسی احتمال ابتلا به بیماری‌هایی مانند التهاب لگنی (PID)، کلامدیا یا HPV را بالا می‌برد، که ممکن است به لوله‌های رحمی آسیب زده و موجب ناباروری شوند. یک مطالعه نشان داد زنانی با چند شریک جنسی تا ۵٫۳ برابر بیشتر در خطر ناباروری‌اند، اما علت اصلی عفونت‌های درمان‌نشده بود، نه واکنش ایمنی به اسپرم.

۳. آیا رقابت بین اسپرم‌های مختلف می‌تواند باعث آسیب یا اختلال شود؟
خیر. در زیست‌شناسی تکاملی، پدیده‌ای به نام رقابت اسپرمی (sperm competition) وجود دارد که در بسیاری از گونه‌ها طبیعی است. در انسان این رقابت در سطح متوسط است و هدف آن افزایش کیفیت ژنتیکی نسل است. اسپرم‌ها تنها چند ساعت تا ۵ روز در بدن زن زنده می‌مانند، و سیستم ایمنی زن به‌صورت هوشمند اسپرم‌های ناسازگار را حذف می‌کند. این فرایند نشانه‌ی توانمندی تنظیم ایمنی بدن زن است، نه ضعف آن.

۴. ناباروری ایمونولوژیک چیست و آیا به تعدد شرکا ربط دارد؟
در درصد کمی از موارد (۲ تا ۵٪ ناباروری‌ها)، بدن آنتی‌بادی‌هایی علیه اسپرم می‌سازد .(ASA) اما این پدیده معمولاً در مردان رخ می‌دهد، به‌دلیل آسیب به سد خونی‌ـ‌بیضه‌ای .در زنان نادر است و هیچ ارتباطی با «اسپرم‌های متعدد» ندارد.
درمان‌هایی مانند تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI) می‌توانند این نوع ناباروری را برطرف کنند.

۵. آیا روابط جنسی متعدد باعث تغییر مغز یا بیماری روانی می‌شود؟
خیر. هیچ مدرک علمی معتبری وجود ندارد که رابطه جنسی متعدد به‌صورت مستقیم ساختار مغز را تغییر دهد یا باعث بیماری‌های روانی شود. ادعاهای مشابه بیشتر از سوءبرداشت فرهنگی یا عوامل روانی‌ـ‌اجتماعی مانند استرس، اضطراب یا احساس گناه ناشی از قضاوت اجتماعی سرچشمه می‌گیرند.

۶. آیا پورن‌استارها به‌خاطر اسپرم‌های متعدد دچار ضعف ایمنی و مرگ زودرس می‌شوند؟
خیر. مطالعات جامعه‌شناختی نشان داده‌اند که مرگ‌ومیر بالاتر در میان بازیگران پورن بیشتر به عواملی مانند افسردگی و خودکشی، مصرف مواد و فشار روانی و اجتماعی مربوط است. در دهه‌ی ۱۹۸۰،HIV علت اصلی مرگ در این گروه بود، اما امروزه با تست‌های منظم و درمان‌های ضدویروسی، این خطر بسیار کاهش یافته است. هیچ مدرک علمی وجود ندارد که تماس با اسپرم‌های متعدد موجب ضعف سیستم ایمنی یا مرگ شود.

۷. آیا مردان قبلی می‌توانند اثر ژنتیکی بر فرزندان زن بگذارند؟ (نظریه تلگونی)
خیر، کاملاً رد شده است. نظریه تلگونی بیش از صد سال پیش مطرح شد اما در علم ژنتیک مدرن بی‌اعتبار است. فرزند فقط ازDNA تخمک و اسپرم در لحظه لقاح تشکیل می‌شود؛ هیچ مکانیسمی برای ذخیره یا انتقال ژنتیکی از مردان قبلی وجود ندارد. مایع منی ممکن است اثرات کوتاه‌مدت ایمنی یا هورمونی داشته باشد، اما نه ژنتیکی و نه پایدار.

سخن پایانی
بدن زن به‌گونه‌ای طراحی شده که بین تحمل ایمنی برای باروری و دفاع در برابر عوامل بیماری‌زا تعادل طبیعی برقرار کند. تماس با اسپرم حتی از چند شریک مختلف، به‌خودی‌خود باعث تضعیف ایمنی یا ناباروری نمی‌شود. عوامل اصلی ناباروری شامل سن، عفونت‌های درمان‌نشده، مشکلات هورمونی و سبک زندگی ناسالم‌اند. درک علمی و دقیق این مکانیسم‌ها به کاهش اضطراب، افزایش اعتماد جنسی و بهبود سلامت زناشویی کمک می‌کند.

Reference (منابع):

1) Grudzen, C. R., Ryan, G., Margold, W., Torres, J., & Gelberg, L. (2009). Pathways to health risk exposure in adult film performers. Journal of urban health : bulletin of the New York Academy of Medicine, 86(1), 67–78. https://doi.org/10.1007/s11524-008-9309-4

2) Jewanraj, J., & Otwombe, K. (2021). Semen: A modulator of female genital tract inflammation and a vector for HIV-1 transmission. American Journal of Reproductive Immunology, 85(6), e13478. https://doi.org/10.1111/aji.13478

3) Liu Y. (2013). Fetal genes in mother’s blood: a novel mechanism for telegony?. Gene, 524(2), 414–416. https://doi.org/10.1016/j.gene.2013.03.061
Pham, M.N., & Shackelford, T.K. (2014). Human Sperm Competition: A Comparative Evolutionary Analysis. Animal Behavior and Cognition, 1, 410-422. https://doi.org/10.12966/abc.08.05.2014

4) Silva, A. F., Ramalho-Santos, J., & Amaral, S. (2021). The impact of antisperm antibodies on human male reproductive function: an update. Reproduction, 162(4), R55-R71. Retrieved Oct 28, 2025. https://doi.org/10.1530/REP-21-0123

5) Wigby, S., Suarez, S. S., Lazzaro, B. P., Pizzari, T., & Wolfner, M. F. (2019). Sperm success and immunity. Current topics in developmental biology, 135, 287–313. https://doi.org/10.1016/bs.ctdb.2019.04.002

6) Wimmer, K., & Zechner, U. (2023). Pelvic inflammatory disease and infertility. Australian Journal of General Practice, 52(4), 241–245. https://www1.racgp.org.au/ajgp/2023/april/pelvic-inflammatory-disease-and-infertility

راوی: برایان بختیاری
متن به قلم: پروانه اله‌دینی