آیا DNA مرد بعد از سکس در بدن زن باقی می‌ماند؟

بقای اسپرم در دستگاه تناسلی زن

پس از انزال، میلیون‌ها اسپرم وارد دستگاه تناسلی زن می‌شوند و مسیر پیچیده‌ای را برای رسیدن به تخمک طی می‌کنند. با این حال، بقای این سلول‌ها محدود است. مطالعات نشان می‌دهند که اسپرم‌ها در محیط واژن، به دلیل اسیدیته بالا (pH حدود ۳.۵ تا ۴)، به‌سرعت غیرفعال می‌شوند و تنها چند ساعت زنده می‌مانند. در شرایط مطلوب، مانند مخاط سرویکال یا لوله‌های فالوپ، اسپرم‌ها می‌توانند بین ۳ تا ۵ روز زنده بمانند. سیستم ایمنی زن، از طریق سلول‌های ایمنی مانند ماکروفاژها و نوتروفیل‌ها، اسپرم‌های غیربارور را به عنوان آنتی‌ژن‌های خارجی شناسایی و از طریق فاگوسیتوز نابود می‌کند. DNA موجود در هسته اسپرم تنها در صورت لقاح با تخمک می‌تواند ادغام شود و به یک زیگوت تبدیل گردد. در غیر این صورت، DNA اسپرم‌ها تجزیه می‌شود و از بدن دفع می‌گردد. پژوهشی در سال ۲۰۱۷ بر روی نمونه‌های واژینال زنان پس از رابطه جنسی محافظت‌نشده، حضور DNA کروموزوم Y را تا ۷ روز پس از رابطه تأیید کرد، اما این حضور موقتی و محدود به مخاط موضعی بود، نه جریان خون یا بافت‌های سیستمیک. بنابراین، هیچ مدرکی دال بر نفوذ دائمی DNA مرد به خون یا اندام‌های زن وجود ندارد، و ادعای “باقی ماندن DNA مرد برای همیشه” یک افسانه است .

همچنین کیفیت و طول عمر اسپرم تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد. تغذیه مناسب، به‌ویژه مصرف مواد مغذی مانند روی، سلنیوم و ویتامین‌های C وD، می‌تواند تحرک و زنده‌مانی اسپرم را بهبود بخشد. به‌عنوان مثال، روی در تشکیل غشای اسپرم و محافظت از DNA آن در برابر آسیب‌های اکسیداتیو مؤثر است. در مقابل، عواملی مانند مصرف سیگار، الکل، استرس اکسیداتیو و دمای بالای بیضه‌ها (به دلیل لباس‌های تنگ یا قرار گرفتن در معرض گرما) می‌توانند کیفیت اسپرم را کاهش دهند. این عوامل نشان می‌دهند که دی‌ان‌ای اسپرم به‌تنهایی نمی‌تواند به‌عنوان یک عامل پایدار در بدن زن باقی بماند، زیرا خود اسپرم‌ها شکننده و کوتاه‌عمر هستند. علاوه بر این، هورمون‌هایی مانند استروژن و پروژسترون در بدن زن، که در طول چرخه قاعدگی تغییر می‌کنند، بر بقای اسپرم تأثیر می‌گذارند. در دوره تخمک‌گذاری، افزایش استروژن باعث تولید مخاط سرویکال با ویسکوزیته پایین می‌شود که حرکت اسپرم را تسهیل می‌کند. پس از تخمک‌گذاری، افزایش پروژسترون محیط را برای اسپرم‌ها نامناسب‌تر می‌کند و بقای آن‌ها را کاهش می‌دهد. این تنظیم هورمونی نشان‌دهنده سازگاری بدن زن برای محدود کردن حضور اسپرم به پنجره باروری است.

میکروکایمریسم: منشأ اصلی شایعه

میکروکایمریسم (Microchimerism) در زیست‌شناسی به معنای حضور مقادیر اندک سلول‌های خارجی یا DNA با منشأ ژنتیکی متفاوت در بدن یک فرد اشاره دارد، که اغلب از طریق بارداری، پیوند عضو یا انتقال خون ایجاد می‌شود. این پدیده، که از واژه “کایمرا” (Chimera) در اساطیر یونانی الهام گرفته شده، نشان‌دهنده تبادل سلولی بین مادر و جنین است. برخلاف شایعات، میکروکایمریسم مستقیماً با رابطه جنسی مرتبط نیست؛ بلکه عمدتاً در دوران بارداری رخ می‌دهد.

در انسان، یکی از شناخته‌شده‌ترین انواع آن، میکروکایمریسم جنینی-مادری (Fetomaternal Microchimerism) است که در طی بارداری، سلول‌های جنین از طریق جفت وارد گردش خون مادر می‌شوند. این سلول‌ها می‌توانند در بافت‌هایی مانند مغز، کبد، قلب و تیروئید مستقر شوند و گاهی تا دهه‌ها پس از بارداری قابل‌شناسایی باشند. مثلاً در مطالعه‌ای نشان داده شده است که سلول‌های مردانه حامل کروموزوم Y از جنینی که در رحم مادر بوده، می‌توانند تا ۲۷ سال پس از زایمان در گردش خون مادر یافت شوند. این پدیده تنها در شرایط بارداری رخ می‌دهد؛ یعنی جنین در رحم مادر وجود داشته و تبادل سلولی از طریق جفت رخ داده است. این پدیده هیچ ارتباطی با ورود اسپرم از رابطه جنسی معمولی و باقی ماندن آن ندارد. تشخیص آن معمولاً با یافتن کروموزوم Y در زنانی است که قبلاً فرزند پسر داشته‌اند؛ چون بدن زن کروموزوم Y ندارد، بنابراین وجود آن به‌عنوان «بیگانه» شناسایی می‌شود.

تفاوت اسپرم و سلول‌های جنینی

اسپرم‌ها سلول‌های هاپلوئید هستند که فاقد مکانیسم‌های بقا در محیط خصمانه بدن زن‌اند. آن‌ها لایه‌ای نازک از غشای پلاسمایی دارند و نمی‌توانند به دیواره اپیتلیال رگ‌ها نفوذ کنند. در مقابل، سلول‌های جنینی دیپلوئید و چندسلولی هستند و از طریق جفت، ایمونوتولرانس مادری را القا می‌کنند، که اجازه بقای طولانی‌مدت را می‌دهد. جفت به‌عنوان یک واسطه زیستی، امکان تبادل سلول‌ها، مواد مغذی و اکسیژن را فراهم می‌کند. هیچ پژوهشی نفوذ اسپرم به گردش خون را تأیید نکرده؛ اپیتلیوم واژن و رحم مانند یک سد نفوذناپذیر عمل می‌کند. بنابراین، “باقی ماندن DNA مرد در بدن زن” تنها از طریق بارداری و میکروکایمریسم جنینی ممکن است، نه رابطه جنسی بدون لقاح.

پیامدهای میکروکایمریسم

نقش‌های مثبت میکروکایمریسم: سلول‌های جنینی باقی‌مانده در بدن مادر می‌توانند نقش‌های مفیدی ایفا کنند. مطالعات نشان داده‌اند که این سلول‌ها ممکن است در ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده مشارکت کنند. به‌عنوان مثال، در مواردی از آسیب کبدی یا قلبی، سلول‌های جنینی به‌عنوان سلول‌های بنیادی (Stem Cells) عمل کرده و به بازسازی بافت کمک می‌کنند .

بی‌تأثیری میکروکایمریسم در اکثر موارد: در بسیاری از زنان، سلول‌های جنینی به‌صورت غیرفعال در بدن باقی می‌مانند و هیچ اثر قابل‌توجهی ندارند. این سلول‌ها به‌عنوان یک «یادگار زیستی» (Biological Remnant) از بارداری شناخته می‌شوند و معمولاً هیچ عارضه‌ای ایجاد نمی‌کنند.

ارتباط احتمالی میکروکایمریسم با بیماری‌ها: برخی مطالعات به ارتباط میکروکایمریسم با بیماری‌های خودایمنی اشاره کرده‌اند. به‌عنوان مثال، حضور سلول‌های جنینی ممکن است در برخی موارد باعث واکنش‌های ایمنی غیرطبیعی شود که با بیماری‌هایی مانند لوپوس یا آرتریت روماتوئید مرتبط باشد. با این حال، این ارتباط هنوز به‌صورت قطعی اثبات نشده و تحقیقات بیشتری موردنیاز است.

باورهای غلط و شایعات رایج

شایعه “ذخیره DNA شرکای قبلی در بدن زن” ریشه در سوءتفسیر مطالعات میکروکایمریسم دارد. برای مثال، تیترهای گمراه‌کننده‌ای مانند “دی‌ان‌ای مرد در مغز زنان” از مطالعه (Chan et al., 2012) به رابطه جنسی نسبت داده شده، در حالی که به بارداری مربوط است. سازمان‌هایی مانند Planned Parenthood تأکید دارند که DNA باکتریایی یا اسپرم پس از رابطه دفع می‌شود و هیچ اثری دائمی ندارد.
در بسیاری از فرهنگ‌ها، رابطه جنسی و تولیدمثل با مفاهیم اخلاقی و هویتی گره خورده است. این شایعه از پدیده واقعی میکروکایمریسم سوءاستفاده کرده و آن را به روابط جنسی بدون بارداری تعمیم داده است. بنابراین این باورها اغلب با انگیزه‌های فرهنگی برای کنترل جنسی زنان مرتبط‌اند و فاقد پایه علمی‌اند و شبه‌علم (Pseudoscience) با تحریف حقایق علمی و ایجاد عناوین جنجالی، احساسات و ترس‌های اجتماعی را تحریک می‌کند، این امر باعث می‌شود که ادعاهای غیرعلمی به‌سرعت در شبکه‌های اجتماعی منتشر شوند.

سوالات متداول:

چرا اسپرم وارد جریان خون نمی‌شود؟
اسپرم‌ها فاقد ابزارهای نفوذ (مانند آنزیم‌های پروتئولیتیک پیشرفته) برای عبور از دیواره اپیتلیال رگ‌های خونی هستند که محیط واژن و رحم را از گردش خون جدا می‌کند. علاوه بر این، سیستم ایمنی بدن زن از طریق سلول‌های فاگوسیتیک مانند ماکروفاژها و نوتروفیل‌ها، اسپرم‌ها را به عنوان آنتی‌ژن خارجی شناسایی و از طریق فاگوسیتوز حذف می‌کند. این فرآیند معمولاً ظرف ۳-۵ روز کامل می‌شود.

چرا سلول‌های جنینی می‌توانند منتقل شوند؟
جفت به عنوان یک پل زیستی نیمه‌تراوا عمل می‌کند و امکان تبادل دوطرفه سلول‌های جنینی و مادری را فراهم می‌آورد. این تبادل از طریق هموراژی فتو-ماترنال رخ می‌دهد و تنها در دوران بارداری (پس از لقاح) ممکن است، نه در رابطه جنسی بدون بارداری. سلول‌های جنینی می‌توانند به بافت‌های مادری مهاجرت کنند و ایمونوتولرانس القا نمایند.

آیا فقط جنین پسر DNA خود را منتقل می‌کند؟
خیر، جنین‌های دختر نیز سلول‌های خود را به بدن مادر منتقل می‌کنند و میکروکایمریسم ایجاد می‌نمایند. با این حال، کروموزومY در جنین‌های پسر به دلیل تفاوت ژنتیکی منحصربه‌فرد با ژنوم XX مادری، راحت‌تر با روش‌هایی مانند PCR کمی (Quantitative PCR) ردیابی می‌شود. میکروکایمریسم جنینی دخترانه نیاز به مارکرهای ژنتیکی ظریف‌تر دارد.

چقدر طول می‌کشد تا DNA اسپرم از بدن زن خارج شود؟
دی‌ان‌ای اسپرم‌ها در مخاط واژینال تا ۷ روز قابل تشخیص است، اما این حضور موضعی و موقتی است و به سرعت توسط فرآیندهای تجزیه و دفع از بین می‌رود. مطالعات نشان می‌دهد که پس از ۷۲ ساعت، غلظت DNA کرومورزوم Y به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد و هیچ اثری سیستمیک ندارد. این یافته برای بیومارکرهای قانونی (مانند بررسی روابط جنسی اخیر) مفید است.

آیا DNA از شرکای جنسی قبلی می‌تواند بر بارداری‌های آینده تأثیر بگذارد؟
خیر، این یک افسانه به نام Telegony است که فاقد پایه علمی است. DNA اسپرم‌های قبلی تجزیه می‌شود و نمی‌تواند بر زیگوت آینده تأثیر بگذارد. میکروکایمریسم تنها از جنین‌های قبلی ناشی می‌شود و هیچ مدرکی برای “ارث‌بری غیرژنتیکی” از شرکای جنسی وجود ندارد. پژوهش‌های UNSW (2014) این ادعا را رد کرده و تأکید دارند که تأثیرات احتمالی بر باروری به عوامل هورمونی یا عفونی مربوط است، نه DNA دائمی.

آیا میکروکایمریسم می‌تواند باعث بیماری شود؟
میکروکایمریسم می‌تواند مفید (مانند ترمیم بافت)، خنثی یا مضر باشد. ارتباط احتمالی با بیماری‌های خودایمنی مانند اسکلرودرما گزارش شده، اما علت‌معلولی اثبات نشده است. برای مثال، MOM (Male-Origin Microchimerism) با ریسک بالاتر سرطان اندومتر مرتبط است، هرچند عوامل هورمونی نقش اصلی را دارند. تحقیقات ادامه‌دار است و اکثر موارد بدون علامت هستند.

منبع DNA مردانه در زنان بدون سابقه بارداری با پسر چیست؟
حضور DNA کروموزومY در مغز حدود ۶۳% از زنانی که سابقه شناخته‌شده‌ای از بارداری با جنین پسر ندارند، اغلب به بارداری‌های ناشناخته نسبت داده می‌شود، مانند سقط‌های جنینی خودبه‌خودی یا بارداری‌های زودرس که هرگز تشخیص داده نشده‌اند. در این موارد، حتی بدون تولد کودک، سلول‌های جنینی از طریق تبادل خونی به بدن مادر منتقل می‌شوند. منابع نادر دیگر شامل انتقال خون حاوی سلول‌های مردانه یا میکروکایمریسم از دوران جنینی خود مادر (مانند سلول‌های برادر بزرگ‌تر) است. مطالعات، این حضور را در بافت مغز تأیید کرده‌اند، اما تأکید دارند که منبع غالب، رویدادهای بارداری است – نه روابط جنسی بدون لقاح.

آیا میکروکایمریسم در مردان هم رخ می‌دهد؟
بله، مردان نیز می‌توانند درگیر میکروکایمریسم شوند. برای مثال، آن‌ها ممکن است سلول‌های مادری را از دوران بارداری خود در رحم مادر به ارث ببرند، یا در صورت بارداری همسر با جنین دختر، سلول‌های جنینی دخترانه را دریافت کنند. با این حال، میکروکایمریسم مردانه (Male-Origin Microchimerism) در مردان کمتر شایع است، زیرا کروموزوم Y از پدر به پسر منتقل می‌شود و تبادل سلولی مشابه بارداری‌های مادری رخ نمی‌دهد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که مردان هم می‌توانند این سلول‌های خارجی را تا چندین دهه در بدن خود نگه دارند، و این پدیده گاهی با افزایش ریسک بیماری‌های قلبی-عروقی مرتبط است، هرچند تحقیقات بیشتری برای تأیید علت‌معلولی نیاز است.

سخن پایانی

از منظر زیست‌شناسی، ادعای باقی ماندن DNA مرد در بدن زن پس از رابطه جنسی فاقد شواهد علمی است. اسپرم‌ها تنها چند روز در بدن زن زنده می‌مانند و نمی‌توانند به جریان خون یا بافت‌ها نفوذ کنند. تنها در صورت بارداری و از طریق میکروکایمریسم جنینی-مادری، DNA جنین (که نیمی از آن از پدر است) می‌تواند در بدن مادر باقی بماند. این پدیده نه‌تنها به رابطه جنسی وابسته نیست، بلکه صرفاً در بستر بارداری رخ می‌دهد. این شایعه نمونه‌ای از سوءاستفاده شبه‌علم از مفاهیم علمی مانند میکروکایمریسم است که با تحریف واقعیت، به ترویج باورهای غیرعلمی و ایجاد ترس‌های اجتماعی دامن می‌زند. آگاهی علمی و تفکر انتقادی بهترین ابزار برای مقابله با چنین شایعاتی است.

References (منابع):

1) Agarwal, A., Mulgund, A., Hamada, A., & Chyatte, M. R. (2020). A unique view on male infertility around the globe. Reproductive Biology and Endocrinology, 13(1), 37. https://doi.org/10.1186/s12958-015-0032-1

2) Bianchi, D. W., Zickwolf, G. K., Weil, G. J., Sylvester, S., & DeMaria, M. A. (1996). Male fetal progenitor cells persist in maternal blood for as long as 27 years postpartum. Proceedings of the National Academy of Sciences, 93(2), 705-708. https://doi.org/10.1073/pnas.93.2.705

3) Bohannon, L. C., et al. (2017). Y chromosome DNA in women’s vaginal samples as a biomarker of recent vaginal sex. PLoS ONE, 12(12), e0189590. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0189590

4) Chan, W. F., Gurnot, C., Montine, T. J., Sonnen, J. A., Guthrie, K. A., & Nelson, J. L. (2012). Male microchimerism in the human female brain. PLoS One, 7(10), e45592. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0045592

5) Nelson, J. L. (2012). The otherness of self: Microchimerism in health and disease. Trends in Immunology, 33(8), 421-427. https://doi.org/10.1016/j.it.2012.03.002

6) Wilcox, A. J., Weinberg, C. R., & Baird, D. D. (1995). Timing of sexual intercourse in relation to ovulation—Effects on the probability of conception, survival of the pregnancy, and sex of the baby. New England Journal of Medicine, 333(23), 1517-1521. https://doi.org/10.1056/NEJM199512073332301

راوی: برایان بختیاری
متن به قلم: پروانه اله‌دینی